بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ
تاریخچه‌ی سرداب مطهر
پیش از شروع موضوع، بر مطلبی آگاهی می‌دهم که در کتاب «هدیة»، از کتاب «تحیة» نقل کردیم و آن مطلب این است:
سرداب مطهّر داخل
در خانه آن بزرگواران بود و راه ورود به آن سرداب در قدیم، یعنی پیش از
بنای جدید و ساختن صحن و قبّه و حرم، از پشت سر، نزدیک به قبر نرجس خاتون
بود و شاید الآن در رواق باشد. از آنجا پایین می‌رفتند، دالان طولانی
تاریکی داشت، چون از آنجا می‌گذشتند به در سرداب غیبت می‌رسیدند که اکنون
آینه‌کاری شده و از طرف قبله پنجره‌ای به صحن عسکریین باز می‌شود و آن در
از وسط این سرداب باز می‌شد که اکنون جای کاشی‌کاری دیوار آن را به صورت
محرابی ساخته‌اند و همه اعمال این سه امام [حضرت هادی(ع)، امام حسن
عسکری(ع) و امام زمان(عج)] در یک حرم انجام می‌شد؛ لذا شهید اول در کتاب
«مزار»، بعد از زیارت عسکریین زیارت سرداب را ذکر کرده، پس از آن زیارت
نرجس خاتون را.
در حدود یک‌صد
سال و اندی پیش از این، مؤمن مؤید و انسان مسدّد، احمدخان دُنبلی، صحن آن
دو امام را به صورتی که اکنون موجود است با هزینه نمودن مبلغی گزاف جدا کرد
و برای آن روضه و قبّه عالیه‌ای ساخت و برای سرداب مطهّر، صحنی جداگانه و
ایوان و راه و پلّه‌ای مستقل و دهلیز و سردابی جدا برای زنان بنا کرد، به
شکلی که الآن دیده می‌شود و راه اولیه و پله‌ها و درب سرداب به کلّی بسته
شد و نشانی از آن‌ها نیست و جایی برای بجا آوردن بعضی از آداب وارده نمانده
است، ولی جایگاه قسمتی از زیارات که اصل سرداب شریف است تغییری نکرده.